Kennisbank

Op deze pagina vindt u informatie met betrekking tot de ontwikkelingen omtrent communicatie in de zorg, in het bijzonder gerelateerd aan openheid na incidenten. Het is slechts een indicatieve lijst van publicaties, er is veel onderzoek gedaan naar (het uitblijven van) openheid. Mocht u een specifieke publicatie zoeken, neem dan contact met ons op.

​

Ziekenhuizen borgen open beleid op verschillende wijzen | Nivel, 2018
 

Ervaringen met de organisatie van een OPEN beleid in … – Nivel, 2018

Het NIVEL is tot de conclusie gekomen dat Peer Support aanbieden zonder begeleiding in open disclosure niet voldoende effectief is. Zij schrijft: “De vorm waarin hulp aan zorgverleners wordt geboden is meestal die van peer support. Dit blijkt ontoereikend. Veel zorgverleners zouden ook baat hebben bij begeleiding in het voeren van gesprekken met patiënten. Zo blijft het aanbieden van excuses aan de patiënt voor velen een heikel punt. Toch bieden ziekenhuizen deze vorm van hulp aan hun zorgverleners maar mondjesmaat aan”.
 

Patiënt legt steeds vaker forse claim bij huisarts neer – Medisch ondernemen 24 november 2017
De laatste jaren ziet VvAA een stijgende lijn in het aantal letselclaims en de hoogte van die claims bij huisartsen. Wat is er aan de hand? Wat zijn de oorzaken van deze stijging? En hoe hoog kan een ‘gewone’ claim eigenlijk uitvallen?
 

Interesse in de patiënt levert juist tijd op – Medisch contact juni 2017
Empathisch werken loont, schrijft oud-huisarts Frans Derksen in zijn proefschrift. Huisartsen hebben meer plezier in hun werk, en patiënten voelen zich gezien. Maar in de praktijk schiet empathie er wel eens bij in.
 

Het doet de dokter echt wel wat – NRC november 2015
In het ziekenhuis is het ongebruikelijk om te praten over overleden patiënten of fouten. Maar ook de arts heeft emoties. Het ziekenhuis in Groningen wil een taboe doorbreken.
 

Impact patiëntveiligheidsincident onderschat probleem – KU Leuven – 7 oktober 2016
Impact van patiëntveiligheidsincident op betrokken zorgverleners is onderschat probleem.
 

KNMG. Omgaan met incidenten en fouten
Het is belangrijk dat artsen bereid zijn van incidenten, fouten en klachten te leren. Het standpunt van KNMG wat van artsen mag het worden verwacht:
1. De arts meldt incidenten op de wijze die binnen zijn/haar instelling of samenwerkingsverband gebruikelijk is.
2. De arts bespreekt fouten en complicaties uit zichzelf met de patiënt en is daarover open en eerlijk.
Onder artsen bestaat ten aanzien van openheid inzake klachten en fouten nog steeds terughoudendheid. Dit hangt in belangrijke mate samen met de door artsen ervaren juridisering. De KNMG heeft in het licht van de juridisering in de afgelopen jaren begrip voor de aarzelingen van artsen, maar meent evenwel dat een proactieve houding de voorkeur verdient boven een defensieve. Een defensieve reactie vergroot het risico op escalatie.
 

• To err is human (Linda Kohn) 2000

Dit is een publicatie van het Amerikaanse ‘Institute of Medicine (IOM)’. Deskundigen schatten het aantal sterfgevallen door medische fouten in Amerikaanse ziekenhuizen op 98.000 per jaar. Dit boek probeert de stilte te doorbreken over medische fouten, niet door met de vinger te wijzen naar hard werkende en goed bedoelende zorgverleners maar door vast te stellen dat ook in de zorg vergissen menselijk is en dat dit veelal een infrastructurele oorzaak heeft. Dit grensverleggende boek is het startsein geweest voor talloze initiatieven op het gebied van patiëntveiligheid. 
 

• When things go wrong (C.C. Hopkins, 2006)

In 2006 publiceerde de Harvard Hospitals hun inmiddels beroemd geworden consensus tekst ‘when things go wrong’. Was tot die tijd alleen voor verlichte collega’s de steun voor second victims vanzelfsprekend, nu werden voor de eerste keer de afdeling, de instelling, het ziekenhuis aangesproken. Een rapport dat met recht een ‘game changer’ genoemd mag worden. 

​

• Artikel Jo Shapiro 2018

Dit artikel beschrijft tot in detail hoe een collega na een incident, calamiteit of complicatie moet worden opgevangen en begeleid in de communicatie met patiënten. Jo Shapiro, KNO-arts in Boston is al jaren voorvechter voor openheid na incidenten (‘disclosure of medical errors’) en heeft enige jaren een buitengewone leerstoel bekleed aan de universiteit Groningen. 
 

• Artikel (Wu 2013)

Zorgverleners zijn het er in grote meerderheid over eens dat zorggerelateerde schade met de patiënt en naasten moet worden besproken. Toch schiet de uitvoering in veel gevallen tekort (‘disclosure gap’). Weerstanden om af te zien van openheid worden in het artikel toegelicht. De conclusie van de auteur is dat er meer nodig is dan alleen onderwijs en training om openheid na incidenten duurzaam te verankeren in het gedrag van zorgverleners. De verankering vindt plaats als iedereen binnen de zorginstelling, van hoog tot laag aan openheid na incidenten is gecommitteerd. 
 

• Artikel Clinton en Obama (New England Journal of Medicine 2006)

De beide gouverneurs bereidden hun wet voor die later zou uitmonden in ‘Obama care’. Zij stelden vast dat de kans op juridische escalatie (‘malpractice suit’) het grootst was bij onverwachte zorggerelateerde schade in combinatie met het ontbreken van empathie van de betrokken zorgverlener en het achterhouden van essentiële informatie. In de ziekenhuizen van Massachusetts werd bij wijze van experiment open communicatie na incidenten ingevoerd met verbluffende resultaten op het aantal claims, de doorlooptijd en de hoogte van de vergoeding.  

• Evaluatie Wkkgz Evaluatie Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg - ZonMw

De Wet kwaliteit klachten en geschillen in de zorg (Wkkgz) werd in 2016 ingevoerd. Artikel 10.3 van de wet verplicht de zorgverlener na een incident ‘onverwijld’ mededeling te doen van de toedracht van de gebeurtenissen. In de evaluatie van de wet door het Nivel gefinancierd door ZONMW wordt vastgesteld dat openheid breed gedragen is maar dat de uitvoering nog te wensen overlaat. In aanbeveling 13 van het rapport stellen de auteurs: Plaats het recht van patiënt en zijn naasten als geregeld in artikel 10, derde lid, Wkkgz in het kader van een breder beleid inzake ‘open disclosure’ van incidenten en fouten

​
White 2017

In een studie werden zorgverleners opgeleid tot ‘disclosure coach’. Zij werden na een 4 uur durende cursus geacht collegae die bij incidenten betrokken waren op te vangen (peer support) en te coachen bij het voeren van de gesprekken met patiënt en naasten. De deelnemers waren enthousiast maar het effect op de coachingsvaardigheden was teleurstellend. Zij bevelen cultuuroptimalisatie en een opfriscursus aan voor een duurzaam effect. 

​

• Wu 2000 (second victim)

Wu beschrijft een incident waarbij een jonge arts was betrokken die zich nadien angstig en onzeker voelde. In feite was de arts het tweede slachtoffer na de patiënt. Zo werd de term ‘second victim’ geboren. 
 

• Scott 2009

Susan Scott coördinator patiëntveiligheid in Missouri University Health Care, Columbia, VS verrichtte veel werk om het beeld van de second victim te verhelderen. Zij formuleerde een definitie die tot de dag van vandaag geldig is en beschreef de verschillende fasen van herstel die de second victim doormaakt: te beginnen bij de chaos en verwarring in de eerste uren na een calamiteit tot het afstand nemen en de draad weer oppakken als eindpunt van verwerking. 

 

• Schiess 2018

Een unieke aggregatie van beschikbaar kwalitatief onderzoek over second victims is tot stand gebracht door Schiess. In deze metasynthese gebaseerd op 19 wetenschappelijke artikelen onderzoekt hij de effectiviteit van peer support. Deze hangt sterk af van de cultuur op de afdeling, open of gesloten. Een eindstadium van verwerking door de second victim kan zijn: veranderen van beroep of overleven. Een derde mogelijkheid was dat de zorgverlener zich gesterkt voelde door de second-victimervaring om zijn of haar beroep uit te oefenen. 

 

• Boek: Handboek Openheid na Incidenten

​

We zijn allemaal doordrongen van het belang om incidenten in de gezondheidszorg open en eerlijk met patiënten en hun naasten te bespreken. Iedereen vaart hier wel bij want zowel de patiënt als de betrokken zorgverlener blijken de traumatische ervaring van het incident sneller en beter te verwerken dan zonder openheid. Daarnaast verhoogt openheid na incidenten de patiëntveiligheid.  Hoe komt het dan dat volledige openheid toch maar in de helft van de incidenten wordt gegeven? Hoe hangt openheid tegenover patiënten samen met een open, vergevingsgezinde cultuur waarin geleerd wordt van fouten zonder dat alleen de individuele zorgverlener verantwoordelijk wordt gehouden? Waarom is peer support zo nuttig? Belangrijke antwoorden op vragen voor iedereen in de zorg die met incidenten, calamiteiten en klachten te maken heeft of kan krijgen, maar ook behulpzaam voor cliënten, patiënten en hun naasten die hierbij betrokken zijn.

In dit leesbare handboek wordt openheid na incidenten centraal gesteld. Het brengt de essentie ervan in kaart, gebaseerd op veel waargebeurde verhalen en wetenschappelijke literatuur. Wat weerhoudt ons er van om – tijdens de benauwde momenten na een incident of calamiteit – die openheid werkelijk te laten zien. Een belangrijke reden is dat veel zorgverleners niet weten hoe ze een effectief open gesprek moet voeren. Daarom wordt in dit boek veel aandacht besteed aan de kernelementen van het open gesprek en hoe dit te oefenen. 

Het is tijd dat we de daad bij het woord voegen: openheid loont, ook in de zorg.

​

​